Otomatik Piyasa Yapıcı (Automated Market Maker)

Blok zincir yazı dizimizin bu bölümünde otomatik piyasa yapıcı(Automated Market Maker) ve çalışma mantığını ele alıyoruz.

Standart, diğer bir tabirle merkezi kripto borsaları (Binance, Paribu) emir defteri modeli ile çalışır. Emir defterinin tarihi blok zincirinden çok öncelere dayanır. Bu yapının, Borsa İstanbul ve Nasdaq gibi borsalarda kullanılan modelden herhangi bir farkı yoktur. Modelde satıcı ve alıcılar bir araya gelerek takas emirleri verirler. Alıcılar belirli bir kripto varlığı alabilecekleri en düşük fiyattan almayı denerler ve bu doğrultuda alım emri verirler. Satıcılar ile sahip oldukları kripto varlıkları satabilecekleri en yüksek fiyattan satabilmek için satış emri verirler. Alıcı ve satıcılar arasındaki ticaretin gerçekleşebilmesi için her iki tarafın da fiyat açısından bir takım taviz vermeleri gerekir. Belirli bir fiyatta buluşan alıcı ve satıcılar arasında ticaret gerçekleşir.

Şekil 1.1. Binance borsasında satış emri

Otomatik Piyasa Yapıcılar

Ancak iki tarafın da bir noktada buluşmadığı durumlar olabilir. Bu durumda Piyasa Yapıcıları devreye girer. Piyasa yapıcıları herhangi bir alıcı veya satıcı olmaması durumunda bile ticaret gerçekleştirebilen yapılardır. Otomatik piyasa yapıcılar (Automated Market Maker), geleneksel bir alıcı ve satıcı piyasası yerine likidite havuzu kullanarak kripto varlıkların otomatik olarak alınıp satılmasına imkân sağlar[1].   Otomatik piyasa yapıcı platformlarında da kullanıcılar, alıcılar ve satıcılar arasında ticaret yapmak yerine bir token havuzuna (bir likidite havuzu) karşı alım satım yapar[2].

Likidite havuzları genellikle Xtoken * Ytoken = sabit formülü ile çalışır. Havuzda iki adet kripto para birimi olur ve bunların çarpımı bir sabite eşittir. Bu sabit, havuz sağlayıcıları tarafından belirlenir ve gerçeklesen her işlem sonrasında dinamik olarak güncellenir. Böylece havuza sağlanan kripto varlık bir değere sahip olur. Örnek olarak Ethereum ve Roj Coin’den oluşan bir likidite havuzunu düşünelim.

Roj Coin yaratıcıları herhangi bir otomatik piyasa yapıcı borsaya 50 Eth ve karşılığında 1.000 Roj Coin temin ederler. Bu durumda 50 * 1.000 = 50.000 eşitliği oluşur. Eğer bir yatırımcı 1 ETH karşılında Roj Coin almak isterse Roj Coin fiyatı 51 * Roj Coin = 50.000 işleminden havuzda olması gereken Roj Coin miktarı 980,392157 olarak hesaplanır. Böylece yatırımcıya 1.000-980,392157 ile 19,6078431 adet Roj Coin verilir. Likidite havuzumuzun yeni değerleri 51 * 980,392157 = 50.000 olarak güncellenir. Havuzdaki Roj Coin değeri arz talep dengesi doğrultusunda hesaplandığı için bir miktar artar. Başka bir kullanıcı 1 ETH karşılında roj token almak isterse 52 * Roj Coin = 50.000 eşitliğinden kullanıcının alacağı Roj Coin Miktarı 18.8536955 olarak hesaplanır. Havuzdaki Roj Coin miktarı ETH miktarına göre önceki durumdan daha az olduğu için ikinci kullanıcı birinci kullanıcı ile aynı miktarda ETH yatırmasına rağmen karşılığında alacağı Roj Coin miktarı birinci kullanıcıdan 0.7541476 adet daha azdır.

Merkeziyetsiz borsaların aylık hacimleri Mart 2021 itibarıyla 100 milyar dolar miktarına erişmiş ve günümüzde de aylık ortalama 100 milyar dolar hacme sahiptir. Merkeziyetsiz borsalar arasında en çok hacime sahip olan borsa ise Uniswap’ dır. Uniswap 2022 yılı verilerine göre yaklaşık olarak yüzde 40 oranında paya sahiptir.

Kaynaklar:

[1]  Othman, A., Pennock, D. M., Reeves, D. M., & Sandholm, T. (2013). A practical liquidity-sensitive automated market maker. ACM Transactions on Economics and Computation (TEAC), 1(3), 1-25.

[2] https://www.gemini.com/cryptopedia/amm-what-are-automated-market-makers